Biegański Władysław (1857–1917), lekarz i filozof, ur. 28 IV w Grabowie, pow. ostrzeszowskiego w Poznańskiem, jako syn Tomasza, właściciela małego folwarku i wiejskiego ślusarza, oraz Bibianny z Danielewiczów. Był pierworodnym z ośmiorga rodzeństwa. Do gimnazjum uczęszczał w Piotrkowie (1867–1875), poczem zapisał się na wydział lekarski Uniw. Warsz. w czasach, gdy wydział ten, gwałtownie rusyfikowany, chylił się do upadku. Na trzecim kursie medycyny obudziło się u B-go żywe zainteresowanie filozofją, której w czasie dalszych studjów więcej uwagi poświęcał niż medycynie. W r. 1880 uzyskał dyplom lekarza. Warunki finansowe zmusiły go w 1881 do objęcia posady lekarza okręgowego w głębi Rosji, w gub. kałuskiej, z miejscem zamieszkania we wsi Kcyni, gdzie pozostał do grudnia 1882. Dalszych 6 miesięcy spędził na studjach lekarskich w Berlinie, gdzie słuchał wykładów Frerichsa, Henocha, Westphala. Po odbyciu dwumiesięcznej kuracji płucnej w Görbersdorfie udał się na kilkutygodniowe studja położnicze do Pragi. W październiku 1883 wrócił do kraju i wkrótce objął posadę lekarza szpitalnego w Częstochowie. W r. 1885 ożenił się z Mieczysławą Rozenfeldówną. Przez 10 lat mniej więcej oddawał się wyłącznie medycynie. W r. 1893 powziął pomysł napisania Logiki medycyny i odtąd poświęcał się jako samouk systematycznym studjom filozoficznym, bynajmniej jednak nie zaniedbując medycyny. Liczne publikacje z tego okresu dotyczą obu dziedzin. Oto jego słowa: »Sam się nieraz dziwię, jak mi się udało pogodzić wyczerpującą praktykę lekarską z systematyczną, poważną pracą naukową«. Istotnie zadziwia ogrom jego pracy. Przy bardzo wielkiej praktyce prywatnej, zajęciu w szpitalu i na stanowiskach lekarza kolejowego i fabrycznego, miał czas na bardzo płodną działalność naukową w medycynie i filozofji, oddany ponadto najgorliwiej założonemu przez siebie w r. 1901 Towarzystwu lekarskiemu w Częstochowie, oraz działalności społecznej, a nawet pedagogicznej. Pod koniec życia coraz więcej czasu poświęcał pracy naukowej. Zmarł 29 I 1917 w Częstochowie.

Twórczość B-go znamionuje ciągłe rozszerzanie zakresu badań i zagadnień. Od prac kazuistycznych i klinicznych, poprzez medycynę teoretyczną, biologję ogólną i historję medycyny, szedł ku filozofji. Wojna światowa pchnęła go ku zagadnieniom etycznym, którym poświęcił koniec życia. B. jest jednym z twórców filozofji medycyny, zwłaszcza metodologji nauk lekarskich i logiki medycyny. Zajmował w logice medycyny, wbrew intuicjonizmowi autorów niemieckich, stanowisko racjonalistyczne. Zarówno w filozofji jak i medycynie może być nazwany »profesorem bez katedry« dzięki podręcznikom, których był niezmordowanym autorem. Bibljografja jego prac obejmuje 131 pozycyj, nie licząc drobnych. Z tego 69 przypada na prace kazuistyczne i kliniczne, 14 na sprawy sanitarne i zawodowe, 23 na prace z medycyny teoretycznej i z pogranicza medyc., biologji i filozofji, reszta na filozofję. Ważniejsze dzieła: Diagnostyka różniczkowa chorób wewnętrznych (1891, 3 wydania), Wykłady o chorobach zakaźnych ostrych (1900–1901), Wstęp do historji medycyny (Poradnik dla samouków, t. I), Neowitalizm współcz. biologji (»Kryt. Lek.« 1904), toż po niem. w »Ostwalds Ann.« 1904), O celowości w zjawiskach patologicznych (»Kryt. Lek.« 1905, toż po niem. 1905), Logika medycyny (1894, II wyd. przerob. 1908, przekł. niem 1909), Myśli i aforyzmy o etyce lekarskiej (1899), Zasady logiki ogólnej (1903), Podręcznik logiki i metodologji (1907), Wnioskowanie z analogji (1909), Traktat o poznaniu i prawdzie (1910), Teorja logiki (1912), Teorja poznania ze stanowiska celowości (1914), wreszcie Etyka ogólna (1918, wyd. ze spuścizny rękopiśmiennej przez W. Tatarkiewicza, z portretem B., życiorysem i spisem prac). – Jako filozof B. reprezentuje tzw. prewidyzm epistemologiczny, głoszący, iż poznawanie zarówno praktyczne jak i naukowe ma na celu nie odtwarzanie tego, co jest, lecz przewidywanie w najobszerniejszem znaczeniu tego wyrazu, gdyż obejmujące również zdarzenia minione oraz obecne, ukryte w danej treści. Tak pojęte przewidywanie spełnia ważną rolę biologiczną, czyniąc zadość potrzebie orjentacji w otoczeniu. Stosownie do zmiany celu poznania B. zmienia też metodę z analityczno-genetycznej na teleologiczną. To stanowisko zbliża go do pragmatyzmu. Jako filozof przyrody skłaniał się do neowitalizmu, dążąc do pogodzenia determinizmu z indeterminizmem, na którymto kompromisie oparta jest i jego etyka. Poczucie swobody w aktach woli jest złudne i pochodzi jego zdaniem z braku świadomości wszystkich motywów działania, przyczem i definicję celu B. zmienia, określając go jako »popęd do czynu ściśle zdeterminowany przez wyobrażenie skutku«. Wolność woli sprowadza B. do ideału-motywu, który wśród innych motywów stanowi o naszych postanowieniach. Te cele-ideały regulują życie, stając się punktem wyjścia pojęć cnoty, obowiązku, moralności i stanowiąc pobudkę do czynu. Takim ideałem w etyce jest szczęście, polegające na trwałem i powszechnem urzeczywistnianiu się zamiarów i celów (eudajmonizm objektywny albo realizujący).

Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1994 I; Tatarkiewicz W., j. w.; Lutosławski W. w »Ueberwegs Grundriss d. Gesch. d. Phil.«, XII Aufl., V Bd., Berlin 1928, 323; Biegańska M., Władysław Biegański, W. 1930, gdzie zebrane jest całe piśmiennictwo; portr. w wyd. Krak. Tow. Mił. Historji Medycyny, nr 1.

Tadeusz Bilikiewicz